U noći s 27. na 28. mart 1945. godine, na Marijin-Dvoru u Sarajevu obješeno je 55 Sarajlija. Obješeni su po odluci ustaškog prijekog suda voljom ustaškog zločinca Maksa Luburića.Obješeni su zbog navodne odgovornosti za smrt trojice ustaških policajaca, iako je vješanje ovih lica bila nesumnjiva odmazda nad nevinim ljudima.Od 18. februara do 4. aprila Luburić je sa svojim ustašama provodio teror nad građanima Sarajeva te pobio najmanje njegovih 783 stanovnika. Zadatak je bio da se stvori atmosfera straha među stanovništvom kako bi se spriječila oružana pobuna u gradu i omogućilo izvlačenje njemačkih snaga od Višegrada, preko Sarajeva, prema Bosanskom Brodu.
Luburić je 18. februara 1945. organizirao u Sarajevu “Stožer pukovnika Luburića”, koji je imenovao prijeki ratni sud.Zemaljska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača ubrzo nakon oslobođenja Sarajeva ustanovila je imena i lične podatke za ukupno 323 žrtve “Luburićeve krvave tiranije” od 18. februara do 4. aprila 1945. godine.
Masovna grobnica otkrivena je na Darivi gdje su ekshumirane 74 žrtve ustaškog terora. Na leševima ubijenih su bili upadljivi tragovi divljanja i masakriranja.
Na Marijin-Dvoru, 27. mart 1945 godine, obješeni su:
- Omer Fazil Omer,
- Ragib Sarić,
- Ćamil Skando,
- Muradin Čobo,
- Hajro Hadžović,
- Mahmut Arslanagić,
- Hamid Avdić,
- Mustafa Spahalić,
- Hamid Talović,
- Hasan Hajdarević,
- Alija Meretlić,
- Salih Mujkanhodžić,
- Ahmed Vilogorac,
- Šućrija Lukavac,
- Huso Islamović,
- Lutvija Šaran,
- Pašo Avdić,
- Salko Zubčević,
- Avdo Mulahasanović,
- Edhem Kusturica,
- Ragib Kreho,
- Omer Delalić,
- Edhem Sarić,
- Muhamed Potogija,
- Mehmed Karamehmedović,
- Suljo Pašić,
- Kasim Sarić,
- Ilijas Smajlagić,
- Hašim Šukrin,
- Hamdija Hodžić,
- Mustafa Ćemalović,
- Ines Samardžić,
- Afan Opijač
- Marinko Tuševljak,
- Pavle Pavlin,
- Anđa Buđen,
- Žarko Odović,
- Veljko Odović
- Zora Odović,
- Mane Levnajić,
- Ana (Anka) Pauković,
- Dušan Močević,
- Stanislav Keško,
- Vladimir Mirković,
- Stanko Rojnik,
- Štefanija Čerkez,
- Milan Živak,
- Mićentije Tadić,
- Milosav Mikailović,
- Joco Likić,
- Miloš Čikić,
- Milorad Petrović,
- Borivoj Perić,
- srednjoškolac - Vidoje Stević
- srednjoškolac - Slobodan Nikolić
Luburić se smještajem potpuno izdvojio od postojećih ustaških i njemačkih štabova i jedinica. Za sebe i svoje krvnike najprije je rezervirao zgradu u bivšoj Sokolskoj ulici broj 10, a zatim je prešao u vilu zvanu »Folkert« ili »Berković« u Skenderiji ulici, a zadržao je i kuću trgovca Babunovića u Đenetića čikmi i prostorije restorana »Gradski podrum«. Te zgrade su preko noći postale »kuće užasa«.
U gradu je zavladao neviđeni teror. Nastala su masovna hapšenja. Građani su u prvi mah pretpostavljali da se uhapšeni ljudi odvode u logore ili su u nekom od zatvora u Sarajevu. Luburić je nastojao da kroz vrlo prepredenu igru »Stožera«, »Sudova« i »Branitelja« sakrije pravu istinu, oslabi budnost i omogući svojoj rulji krvnika da lakše hvataju i ubijaju svakog ko se iole suprotstavlja strahovladi njegove bande.
Svoju surovost i brutalnost podjednako je ispoljavao i na vojnicima, a naročito domobranima. Na smrt je osudio i strijeljao predsjednika domobranskog ustaškog suda u Sarajevu Ivana Klikića, zato što se je »ogriješio« o ustaške zakone, prilikom suđenja izricao je blage kazne i sudio ustašama.
Bilo je tu i muškaraca i žena, omladine i staraca. Medu obješenima bio je i jedan broj policijskih činovnika. Prema kazivanjima nekih građana koji su stanovali u neposredoj blizini, jedan broj obješenih donesen je već poubijan, a drugi su ubijeni vješanjem. Kao razlog vješanja, u Večernjem listu od 28.04.1945. godine, objavljeno je:
»Kazna odmazde vješanjem zbog djela umorstva i atentata«.
Navodno u vremenu od 22. do 24. 04. 1945. godine ubijena su četiri policijska agenta.
Pomalo nevjerovatno zvuči da nakon Drugog svjetskog rata ničim nije bilo obilježen ovaj masovni ustaški zločin. Tek je u godinama nakon Agresije na Bosnu i Hercegovinu, u znak sjećanja na ubijene građane, ispred zgrade Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu postavljeno spomen-obilježje s imenima žrtava.
Zanimljivo je da je spomenik obješenim na Marijin Dvoru podignut tek 2008. godine ispred zgrade Filozofskog fakulteta. Kada su Udruženje boraca Narodnooslobodilačkog rata Sarajevo Centar i Općinsko vijeće Sarajevo Centar pokrenuli inicijativu za podizanje spomeno-obilježja, bilo je raznih reakcija. U jednom pismu, jedan sugrađanin je tim povodom pisao kako su „vrlo uvaženi ilegalci Sarajeva Olga Marasović, Olga Brajković i još neki bili i ostali do smrti protivnici bilo kakvog obilježavanja tog nemilog i groznog događaja. Posebno je bio protiv drug Veljo Vojnović koji se zarekao da dok je živ neće se to desiti“. Bilo kako bilo – ovo je možda jedini spomenik podignut poslije rata 1992-1995. godine, u kojem se njeguje sjećanje na žrtve iz Drugog svjetskog rata.
Ekshumacija žrtava na Darivi
Dva dana prije oslobođenja ispražnjeni su svi ustaški zatvori, po naređenju Luburića. Preostali zatvorenici, njih oko 460, otpremljeni su posljednjim transportom za Jasenovac. Prema podacima Javnog tužilaštva NR Hrvatske, broj 105/48 od 13. 9. 1948. godine, a u vezi sa saslušanjem Emila Tuka i procesom protiv Ljube Miloša, potvrđuje se da su svi antifašisti iz Sarajeva (oko 460), koji su u 04. 1945. godine upućeni u Jasenovac, nastradali tako što su otišli direktno u Gradinu na likvidaciju. Nisu ni došli u logor Jasenovac. Prema izjavi Ljube Miloša i ostalih optuženih jasenovačkih koljača, niko se iz ove grupe nije spasio. Brza likvidacija je izvršena zbog toga što su se ustaše spremale za povlačenje i nastojale uništiti što više tragove svojih zločina.
Kommentar schreiben